Het Zeeuws Archief blíjft verduurzamen (en besparen)

Het Zeeuws Archief beheert en bewaart de archieven en collecties van Zeeuwse overheden, particulieren en bedrijven. Daarnaast is het Zeeuws Archief specialist in digitale duurzaamheid; het biedt digitale opslag, authenticiteit en toegankelijkheid in het Zeeuws e-Depot. Het Zeeuws Archief is gehuisvest in het 18e-eeuwse Van de Perrehuis en een modern gebouw. In de nieuwbouw bevinden zich een informatiecentrum, studiezaal en op drie verdiepingen onder de grond circa 4500 m²  aan depots. Het monumentale deel van het gebouw huisvest de medewerkers. In de kelder is een expositieruimte. Sinds 2019 is niet het Rijksvastgoedbedrijf maar het Zeeuws Archief zelf verantwoordelijk voor het onderhoud, het technisch beheer en de uitvoering van bouwprojecten. Sinds die tijd is Kuijpers vaste partner.  

Maarten de Bie (Coördinator Facilitaire Zaken Zeeuws Archief) is heel tevreden over Kuijpers: “Onze samenwerking is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een echt partnerschap. De mensen van Kuijpers  zijn zeer kundig en professioneel. Ze kennen het gebouw, de installaties en onze mensen. Er wordt zoveel mogelijk met een vast team gewerkt. Veel van de medewerkers komen uit Zeeland en kunnen bij calamiteiten snel ter plaatse zijn. Dat waardeer ik.

” Wat hij nog meer waardeert: “Een van de vaste technische medewerkers, Michel Donk, checkte zelfs vanaf de camping een week lang elke avond ons gebouwbeheersysteem, omdat we er maar niet achter konden komen wat er gebeurde met een van de installaties. Natuurlijk verwacht ik dat niet van hem, maar dit geeft aan hoe betrokken ze zijn.”  

Maarten is sinds 2019 in dienst bij het Zeeuws Archief en focuste zich de eerste jaren wat betreft duurzaamheid op ‘quick wins’.  Kuijpers bracht mogelijkheden en oplossingen in kaart die goed bij het beheren van archieven passen. Maarten: “Ook hebben we samen de investeringen doorgerekend naar ROI’s. Enkele van de opgepakte verduurzamingsprojecten zijn: het plaatsen van nieuwe zuinigere HR-ketels, overstappen naar 99% ledverlichting in het gehele complex, vervangen van een inefficiënte onzuinige airco-installatie, verduurzamen van diverse luchtbehandelingskasten, centraal beheer van de aansturing van radiatoren in het gehele complex en een adiabatisch bevochtigingssysteem in de studiezaal ter vervanging van een energievretende stoombevochtingsunit.”

Bij de complete vervanging van de CV ketels in mei 2020 was een onderdeel een shutdown van het volledige klimaatbeheerssysteem in de depots gedurende ongeveer drie weken. “Dit was een spannende periode,” blikt Maarten terug.“ De Archiefwet schrijft voor dat depots qua vocht en temperatuurwaardes altijd binnen een bepaalde bandbreedte moeten blijven. 16 – 20˚C, met een luchtvochtigheid van 45 -55%. We wisten niet precies wat het klimaat in de ondergrondse depots zou doen. Al snel bleken de externe invloeden erg beperkt.

Zowel de temperatuur als de luchtvochtigheid bleven constant, mede door de goede isolatie van de depots onder de grond.

Gedurende de drie weken durende vervangingveranderde er aan de waardes nagenoeg niets. Tussentijds hebben we nog een controle op de meetapparatuur uitgevoerd om hier zeker van te zijn.”

De plaatsing van de nieuwe HR ketels was afgerond, het klimaatsysteem draaide zoals voorheen. Een lange zomer brak aan. Zowel Kuijpers als Maarten de Bie waren niet meer bezig met wat er tijdens de ‘shutdown’ in de depots (niet) gebeurd was. Ondertussen was de tijd rijp voor verdere verduurzamingsstappen. De specialisten van Kuijpers begonnen samen met het Zeeuws Archief met monitoring van de installaties. Het stroomverbruik bleek erg hoog te zijn. Vooral in de depots, vanwege de airco en luchtbehandeling die hier continu draaiden om aan de eisen te voldoen.

Kuijpers vertelde over DYSECO. Dit is een plug-in voor bestaande klimaatinstallaties die continu het energetisch meest optimale verloop van temperatuur en luchtvochtigheid berekent. Deze wordt met name toegepast in kritische omgevingen als musea en cleanrooms, en daardoor mogelijk ook geschikt voor het Zeeuws Archief.

Maarten zag direct mogelijkheden: “Hiermee konden we het stroomverbruik flink terugdringen. En tegelijkertijd bleven we voldoen aan de wetgeving.” Kuijpers implementeerde DYSECO in de gebouwbeheersystemen. Na een jaar lag er een heldere analyse. Klaas: “Het energieverbruik was conform de prognose van DYSECO gedaald.

In 2022 en 2023 was het Zeeuws Archief betrokken bij het opstellen van de nieuwe archiefregeling. Onderdeel hiervan was het aanpassen van de klimaatbepalingen die voor archieven gelden. Ook wordt het uitzetten van de volledige systemen hierbij mogelijk. Deze wetgeving wordt naar alle waarschijnlijkheid medio 2025 of begin 2026 landelijk geïmplementeerd. Het Zeeuws Archief heeft in samenwerking met het Nationaal Archief en Kuijpers een pilot opgestart om te onderzoeken of deze nieuwe regelgeving voordelen zou opleveren betreffende het energieverbruik. Mede door de ervaringen van de shutdown en een proefperiode van vier maanden bleek dat de depots geen grote afwijkingen vertoonden.  Maarten zag in die proefperiode dat er in het weekend toch nog stroom verbruikt werd. “We dachten dat alles uit stond. Er bleek nog een koelmachine aan te staan, bij ons atelier. Geen idee waar de koelvraag vandaan kwam. Samen met Kuijpers ontdekte ik dat de luchtbehandelingskast met daaronder een pomp, die continu 2,5 kW verbruikt, de boosdoener was. Wat zou er gebeuren als we de koelmachine uitzetten? We testten dit, in een warme periode. Het atelier warmde een beetje op. Wat als we hem ’s avonds uitzetten en ’s ochtends weer aan? We vonden de juiste balans. De regeltechniek moest herschreven worden om nog meer stroom te besparen.”

Hiervoor kwam Richard van Delft, een van de gebouwautomatiseringsspecialisten van Kuijpers, langs bij het Zeeuws Archief. Maarten herinnert zich: “Toen hij aan het werk was maakten we natuurlijk een praatje en informeerde ik of alles goed ging. Richard meldde terloops dat hij ook voor gas ‘een klein dingetje in de programmatuur veranderd had’. Dat zou ik in de winter wel merken. In de weken en maanden nadat zijn werk erop zat hield ik natuurlijk mijn energieverbruik in de gaten. Want de regeling was herschreven en ik zou nóg meer stroom besparen. Dat bleek inderdaad zo te zijn.”

Maarten was de opmerking over het gas alweer vergeten. Pas toen hij na de winter het gasverbruik van maart vergeleek met dat van het vorige jaar, dacht hij terug aan Richard. “In mijn gebruiksoverzicht zag ik elke zaterdag 0 op de meter. Ik ging van 100 m³ naar 0! Ineens herinnerde ik me dat hij zei ‘dat hij iets aan het gas had gedaan’. Richard heeft het gesnapt. Op basis van de aanpassingen die hij maakte voor het stroomverbruik wist hij dat ook de gasvraag nihil was, ’s avonds en in het weekend. Er was geen gasvraag, maar hier werd door de regeltechniek wel op gestuurd. Doordat hij de connectie kon leggen en geluisterd heeft naar mijn achterliggende behoefte, heeft hij er met één extra aanpassing voor gezorgd dat ik duizenden euro’s extra per jaar bespaar. Dit is Kuijpers ten voeten uit: gedreven specialisten die met me meedenken.”